Kunstenaars honorarium

OVER RKH

Initiatiefnemers van de richtlijn zijn Kunstenbond, Platform Beeldende Kunst, Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars en De Zaak Nu – verenigd in BKNL. RKH is een gezamenlijk initiatief om te komen tot fair practice in de professionele contractpraktijk tussen instellingen en kunstenaars.

Naast belangenorganisaties, kunstinstellingen en kunstenaars, onderschrijven en ondersteunen ook steeds meer overheden en cultuurfondsen de Richtlijn. Het Mondriaan Fonds, het rijkscultuurfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed, het Ministerie van OCW en het private Fonds 21 passen de Richtlijn toe in de praktijk van de beoordeling van aanvragen. Ook regionale fondsen zoals Kunstcentrum Stroom Den Haag, en het Amsterdams Fonds voor de Kunsten, onderschrijven RKH en stellen dat deze verplicht gesteld moet worden voor elke kunstenplaninstelling die met beeldend kunstenaars werkt.

Het Mondriaan Fonds heeft in 2023 en 2024 budget voor een regeling die de toepassing van de Richtlijn stimuleert. Beeldende kunstinstellingen in Nederland die RKH toepassen kunnen voor honoraria aan kunstenaars een gedeeltelijke compensatie aanvragen. Het ministerie van OCW heeft hiervoor een budget beschikbaar gesteld.

2. Definities

Kunstinstelling: een in Nederland gevestigde publiekstoegankelijke organisatie die hedendaagse beeldende kunst tentoonstelt en het presenteren van beeldende kunst en/of erfgoed zonder verkoopdoel als kernactiviteit heeft.

Kunstenaar

Degene die op professionele wijze werk maakt binnen het kader van de beeldende kunsten.

Beeldende kunst

Hedendaagse en actuele vormen van verbeelding die door beeldend kunstenaars worden vervaardigd binnen één of meer van de volgende terreinen:

• Teken-, schilder- en grafische kunsten
• Beeldhouwkunst, (sociale) sculptuur en installatiekunst
• Conceptuele kunst, performancekunst, artistiek onderzoek
• Niet-traditionele vormen van beeldende kunst
• Fotografie
• Audiovisuele, digitale, geluids- en (nieuwe) mediakunst
• Beeldende kunsttoepassingen
• Kunst in de openbare ruimte

Contractanten

De kunstinstelling en de kunstenaar die een overeenkomst sluiten over werkzaamheden van de kunstenaar in het kader van een presentatie.

Kunstenaarshonorarium

De vergoeding voor tussen contractanten overeengekomen werkzaamheden in het kader van een presentatie, los van een (on)kostenvergoeding.

Nieuw werk

Werk dat in opdracht of op verzoek van de kunstinstelling door de kunstenaar is ontwikkeld en/of door de curator geselecteerd werk van de kunstenaar dat nog niet eerder in een publiek toegankelijke presentatie is gepresenteerd.

Bestaand werk

Werk dat geen aanpassingen behoeft en dat al eerder op een publiek toegankelijke presentatie is gepresenteerd.

Aanpassing bestaand werk

Werk dat niet binnen de categorieën nieuw werk of bestaand werk valt. Het kan bijvoorbeeld gaan om bestaand werk dat opnieuw moet worden uitgevoerd of om werkzaamheden voor de aanpassing van een installatie naar de grootte van de presentatieruimte.

Werkzaamheden

Een breed scala aan activiteiten, los van de vervaardiging van een kunstwerk, die betrekking hebben op de organisatie van een evenement of presentatie, inclusief een eventueel gastcuratorschap.

Solopresentatie

Een presentatie met werken van één kunstenaar.

Duopresentatie

Een presentatie met werken van twee kunstenaars die zich gezamenlijk presenteren.

Groepspresentatie

Een presentatie met werken van twee of meer kunstenaars.

3. Pas toe óf leg uit en pas toe én leg uit

Hier loopt RKH, met een aangepaste formulering, gelijk aan de principes van de Governance Code Cultuur.

Wie, vanwege de karakter of de omvang van zijn organisatie, wil afwijken van de Richtlijn kunstenaarshonoraria is daarin vrij. In het kader van de verantwoording en de transparantie is het dan wel van belang dat te kunnen uitleggen. Vandaar het principe: ‘pas toe óf leg uit’. Ook als de Richtlijn wordt toegepast is het van belang de contractpartner goed over de invulling ervan te informeren. Vandaar ook het principe ‘pas toe én leg uit’.

Ontstaans-geschiedenis

Vóór 2017 bestond er in Nederland geen honoreringsRichtlijn of model met een nationale werking. Ieder museum en iedere presentatie-instelling hanteerde een eigen honoreringsbeleid voor beeldend kunstenaars.

Om beter zicht te krijgen op de praktijk werd eind 2014 door Beeldende Kunst Nederland (BKNL) een inventarisatie gedaan onder kunstmusea, presentatie-instellingen en beeldend kunstenaars naar honoraria bij presentaties zonder verkoopdoel. Uit de inventarisatie kwam naar voren dat in twee derde van de gevallen géén sprake was van een honorarium. Zowel kunstenaars als instellingen gaven aan behoefte te hebben aan een handreiking of een flexibele Richtlijn om de diversiteit aan afspraken meer te kunnen stroomlijnen en beter te kunnen verantwoorden.

In 2016 sloeg de beeldende kunstsector de handen ineen om de contractpraktijk te professionaliseren en te komen tot betere afspraken en onderlinge afstemming over honoraria. De leden van BKNL namen het initiatief voor een praktisch toepasbare Richtlijn, die op 1 januari 2017 van start ging.De Richtlijn en de bijbehorende website werden begin 2017 officieel gepresenteerd in aanwezigheid van minister Bussemaker van het Ministerie van OCW, de voorzitter van de Sociaal Economische Raad , Mariëtte Hamer, en Raad voor Cultuur -voorzitter Marijke van Hees. Door een convenant te ondertekenen bekrachtigden verschillende organisaties en kunstinstellingen de Richtlijn. De brede steun voor de Richtlijn toont de kracht van het beeldende kunstenveld en de waarde van goed onderling overleg en samenwerking. Met de Richtlijn toont de sector maatschappelijk ondernemerschap en geeft het concreet vorm aan het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van kunstenaars.

Om de toepassing van de Richtlijn te stimuleren, had het Mondriaan Fonds een experimenteerreglement dat voorzag in gedeeltelijke compensatie van instellingen die de Richtlijn toepassen. Op dit moment kan compensatie worden gevraagd via de tijdelijke regeling Kunstenaarshonorarium. Het kabinet heeft via het ministerie van OCW hiervoor een budget beschikbaar gesteld.

De effectiviteit van de Richtlijn wordt gemonitord door BKNL. Uit onderzoek uit 2018 blijkt dat de Richtlijn al het eerste jaar na de introductie aanslaat. Het aantal musea en instellingen dat kunstenaars honoreert is in een jaar tijd verdubbeld. Zo’n 80 procent van de kunstenaars en 90 procent van de musea en kunstinstellingen kent de Richtlijn. Twee derde van de instellingen geeft aan de Richtlijn ook daadwerkelijk toe te passen; opvallend omdat voor invoering van de Richtlijn nog gold dat twee derde van instellingen géén honoraria betaalden. Een stimuleringsbijdrage van het Mondriaan Fonds blijkt hierbij cruciaal. De Richtlijn wordt gewaardeerd als helder en praktisch goed toepasbaar. Zowel kunstenaars als instellingen voelen zich gesterkt in het gesprek over geld. De Richtlijn leidt tot betere vergoedingen voor presentaties zonder verkoopdoel en een professionelere contractpraktijk.